ADVERSE YAW ve DEĞİŞKEN AİLERON KUMANDASI

Üsten kanatlı uçağınızı döndürmek istediğinizde uçağınız dönmemek istiyor ve  aksine burnunu yukarı doğru kaldırıyor mu ? Yada pisti karşılamakta güçlük çekiyor musunuz ? Dönüşlerde uçağın burnu sizin istemediğiniz yönde mi kalıyor ?

 İşte yukarıdaki problemlerin sebebi  adverse yaw olarak adlandırılır.Bu bütün uçaklara etki eden bir unsur olmasına rağmen üstten kanatlı uçaklarda çok belirgin bir durumdur.Özellikle uzun kanatlı ve dihedral açısı yüksek olan üstten kanatlı uçaklarda sıkıcı bir durum alır.Problem uçağı döndürmek için yatış kumandası verdiğinizde başlar.Örneğin sola dönüşte sol kanadınız dönüş merkezine göre içte kalır ve alçalır.Sağ kanadınız ise dönüş merkezine göre dışta kalır ve yükselir.İşte dışta kalan ve yükselen kanat içte kalan ve alçalan kanada göre daha fazla sürüklemeye  (drag) sahip olduğundan uçağın burnu dönüş yönünün tersine göre dönmeye çalışır ve yükselme gösterir.İşte adverse yaw budur.Siz uçağınızı döndürmeye çalıştıkça bu durum devam eder.Dışta kalan  kanat hala içte kalan kanada göre daha hızlıdır ve daha fazla sürüklemeye sahiptir.Sonunda dönüşü tamamladığınızda uçağın burnu yukarıda ve tam istediğiniz yönde değildir.Özellikle son yaklaşmada pisti karşılamada zorluk çekersiniz ve tekrar tekrar pas geçersiniz.Tabi sıkıcı bir durumdur.

        Bu durumu düzeltmenin iki yolu vardır.Birincisi dönüş sırasında rudder kullanmak diğeri ise değişken  aileron hareketi (differential aileron trows) vermektir.

    Birinci olarak rudder kontrolü vermeyi açıklayalım.Sola dönüyorsanız sola rudder sağa dönüyorsanız sağa rudder kumandası vereceksiniz. Vereceğiniz kumanda miktarı uçağın burnunu dönüş ekseninde tutacak kadar olmalıdır.Eğer siz acemi iseniz ve aynı anda kumanda verme konusunda güçlük çekiyorsanız dijital radyonuz bu konuda size yardımcı olacaktır.Radyonuzun ayar kısmından aileronlarla birlikte rudder kontrolüne mix yapmanız problemin çözümüne yardımcı olacaktır.Böylece kumandanız siz  dönüş kumandası verdiğinizde oda sizden bağımsız olarak ruddera dönüş kumandası verecektir.

    İkinci çözüm yolu ise değişken aileron kumandası vermektir.Burada amaç aileronların hareket mesafesini diğerine göre kısıtlayarak sürükleme miktarını ayarlamaktır.Normalde aileronların hareketini hem aşağı hem de yukarı olacak şekilde ayarlarız.Ancak burada bunun tam tersini yapacağız. Döneceğimiz yöndeki aileronun hareket mesafesi diğerine göre daha fazla olacaktır. Örneğin sola dönerken sol kanadın aileronu sağ kanada göre daha fazla olacaktır.

    Şimdi bunun ayarını nasıl yapacağımızı anlatalım.İşin püf noktası servoların hareketinin dairesel olması,kontrol kolunun ise doğrusal hareket etmesidir.Servo koluna pushrod bağlantısını yaptığımızda bağlantı eğer servo koluna 90 derecelik bir açı ile oluyorsa servonun dairesel hareketi sonucu pushrod her iki yöne eşit miktarda hareket eder.Ancak biz bunu  90 derece değil de açılı olarak takarsak bir açının çok olduğu yönde hareket fazla az olduğu yönde ise az olacaktır.Resim 1 bunu göstermektedir.Böylece dönüş yaptığınız yönde içerde kalan kanadın sürüklemesi aileronun fazla hareketi yüzünden daha fazla olacaktır.

Resim 2 de ise tipik alttan kanatlı bir modelin kanat servo bağlantısı görülmektedir.Bu durumda aileron tork kolununujn bağlantı açısının değiştirilmesi bize  farklı aileron hareketi sağlayacaktır.Normalde kol servoya her iki tarafa eşit hareket edecek şekilde bir açıda bağlanır.Ancak biz bu aileron tork kolunun bağlantı açısını değiştirerek aileonun bir yönde daha fazla bir yönde daha az hareket etmesini sağlarız.Şimdi sağ ailerona göre düşünelim.Amacımız sağa dönüşte sağ kanadın aileronun daha fazla hareket ederek daha  fazla sürükleme sağlaması ve bu şekilde adverse yaw etkisini azaltmak.Bunun için sağ aileronun kolunun açısını servoya göre daha fazla arttırmamız lazım.Yani önceden aileron kolu servo mil eksenine göre 90 derce ise bunu 120 derceye çıkartarak kolu uçağın arkasına doğru eğersek servo sağa dönüş için aileron kumandası vermek üzere kolu çektiğindeki aileronun hareketi sola dönüş için verilen hareketten daha fazla olacaktır.Eğer bunu üstten kanatlı bir uçakta olduğunu düşünürsek bu seferde tam tersi yöne eğim vermeliyiz.Buna dikkat edin.

Pekala pushrod/bellcrank sistemlerinde ne olacak ? Bunun için resim 3 e bakın.Burada işimiz daha kolay.Daima  servo kolu çektiğinde aileron yukarı kalkacak durumda bağlantı yapın.Böylece doğal olarak değişken aileron hareketi verebilirsiniz.Resimdeki gibi bağlantı yaptığınızda servo kolu çektiğindeki mesafe ittiğindeki mesafeden daha azdır.Böylece değişken aileron ayarı yapmış olursunuz.

Bunun yanında resim 4 de görüldüğü gibi kolun bağlantı açısı 90 derce olmadığı için doğal olarak değişken aileron ayarı yapmanıza müsade eder.Pushrodu yekenin deliklerinde aşağı yukarı kaydırarak menteşelere göre pushrodun açısı değişeceğinden  daha da farklı oranlarda  aileron ayarı yapabilirsiniz. Kolay gelsin.Herkese kazasız kırımsız uçuşlar dilerim.